ดังที่ได้กล่าวมาแล้วว่า ประเทศไทยเป็นถิ่นกำเนิดของส้มโอ เพราะมีสายพันธุ์ส้มโอ มากที่สุดในโลก จึงพบว่าพันธุ์ส้มโอที่ปลูกในประเทศไทย ปัจจุบันมีมากกว่า 30 สายพันธุ์ พันธุ์ที่นิยมปลูกและที่มีการกล่าวถึงในตำราและเอกสารวิชาการต่าง ๆ ได้แก่ พันธุ์ขาวพวง ทองดี หรือขาวทองดี ขาวแป้น ขาวใหญ่ ขาวหอม ขาวแตงกวา ขาวน้ำผึ้ง ทับทิม บางขุน-
นนท์ มรกต ขาวจีบ ขาวพ้อมหรืออีพ้อม ท่าข่อย ปัตตาเวีย กรุ่น ขาวแก้ว หอมหาดใหญ่ เจ้าเสวย แสงวิมาน ยะรังและดำเนินเบอร์หนึ่ง ซึ่งในที่นี้จะกล่าวถึงเฉพาะพันธุ์ส้มโอที่นิยมปลูกตาม แหล่งปลูกทั่วไป ดังนี้

1. พันธุ์ขาวพวง
เป็นส้มโอพันธุ์ที่มีการส่งออกไปขายยังตลาดต่างประเทศ มากที่สุด โดยเฉพาะ ชาวจีนในฮ่องกง และสิงคโปร์ จะมีเทศกาลไหว้พระจันทร์ ในราวเดือนสิงหาคม ถึงเดือนกันยายน ซึ่งตรง กับช่วงที่ส้มโอพันธุ์ขาวพวงผลแก่ออกสู่ตลาดพอดี แหล่งปลูกที่สำคัญ คือ นครปฐม สมุทรสาคร ราชบุรี ปราจีนบุรี และสุราษฎร์ธานี

ลักษณะโดยทั่วไป ใบมีรูปร่างยาวรีลักษณะมน เป็นมันและหนา สีเขียว ผลมีขนาดโตปานกลาง ทรงผลกลมสูงเล็กน้อย หัวจุกมีจีบ ส่วนของจุกมีขนาดโตปานกลางสูงประมาณ 1.5 – 2 เซนติเมตร เปลือกหนาปานกลาง ผิวเปลือกเรียบมีสีเขียวอมเหลือง ต่อมน้ำมันที่ผิวเปลือกค่อนข้างใหญ่ ห่างกันพอสมควร น้ำหนักผล เฉลี่ย 950 กรัมต่อผล เส้นผ่าศูนย์กลางบริเวณกลางผลประมาณ 13 เซนติเมตร ที่ด้านก้นผลเว้าเล็กน้อย กลีบภายในผลแยกออกจากกันได้ง่าย มีประมาณ 11 – 13 กลีบ เนื้อสีขาว อมเหลือง ลักษณะแห้ง ง่ายต่อการรับประทาน ไม่แฉะและเปื้อนมือ ตัวกุ้งมีขนาดเล็กนิ่ม รสหวานอมเปรี้ยว เหตุที่มีทรงผลสวย หรือ ทรงผลมีสกุล จึงเป็นที่นิยมใช้ในเทศกาลไหว้พระจันทร์ ส้มโอพันธุ์นี้ชาวต่างประเทศรู้จักในนามของ “ Siamese Seedless Pummelo” เนื่องจากมีเมล็ดน้อยมากหรือไม่มีเลย

2. พันธุ์ทองดีหรือขาวทองดี
แต่ก่อนมีผู้เรียกส้มโอพันธุ์นี้ว่าส้มสีปูน เนื่องจากลักษณะสีของเปลือกในและเนื้อที่มีสีแดงคล้ายปูน แหล่งปลูกที่สำคัญ คือ นครปฐม ราชบุรี สมุทรสาคร และปราจีนบุรี เป็นส้มโอพันธุ์ที่สามารถ รักษารสชาติไว้ได้เป็นอย่างดีไม่ว่าจะปลูกที่ไหน ในสภาพพื้นที่อย่างไร คุณภาพของรสชาติไม่เปลี่ยน จึงเป็นที่นิยมทั้งภายในและต่างประเทศ

ลักษณะโดยทั่วไป ใบจะมีลักษณะค่อนข้างมนหรือกลม สีเขียวเข้ม บริเวณริมใบเป็นจักเล็ก ๆ และ มีจักใหญ่ 1 จักตรงส่วนปลายใบ เส้นใบจะหยาบและหนา ผลมีขนาดโตปานกลาง รูปทรงกลมแป้นไม่มีจุก มีจีบเล็กน้อยบริเวณด้านขั้วผลหรืออาจไม่พบเลยก็ได้ ก้นผลค่อนข้างตัด เส้นผ่าศูนย์กลางบริเวณกลางผล ประมาณ 14 – 16 เซนติเมตร เส้นรอบวงด้านกว้างบริเวณกลางผลประมาณ 40 เซนติเมตร เปลือกค่อนข้างบาง มีความหนาประมาณ 1.2 เซนติเมตร ผิวผลเรียบสีเขียว มีต่อมน้ำมันเล็กละเอียดและมีขนอ่อนนุ่มเล็กน้อย ถ้าใช้มือกดที่เปลือกจะรู้สึกนุ่ม สีของเปลือกในและผนังกลีบมีสีชมพูอ่อนเรื่อ ๆ เนื้อผลมีประมาณ 14 – 16 กลีบ มีสีชมพูเรื่อ ๆ มีลักษณะนิ่ม ฉ่ำน้ำและแฉะ รสหวานเย็นฉ่ำ มีความหวานสูง หวานสนิท กลิ่นหอมชวนรับประทาน ภายในผลมีเมล็ดขนาดเล็กค่อนข้างมากถึง 43 เมล็ด น้ำหนักต่อเมล็ดประมาณ 14 กรัม


3. พันธุ์ขาวน้าผึ้ง
มีแหล่งปลูกเช่นเดียวกับพันธุ์ขาวทองดี ปลูกมากที่ อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม ได้รับการตั้งชื่อใหม่ว่า “ขาวอุดมสุข” ซึ่งก็เป็นพันธุ์เดียวกับ พันธุ์ขาวน้ำผึ้งนั่นเอง ลักษณะโดยทั่วไป ผลมีขนาดค่อนข้างใหญ่ เส้นผ่าศูนย์กลางบริเวณกลางผล ประมาณ 15 - 18 เซนติเมตร  ลักษณะภายนอกของผลจะคล้ายกับพันธุ์ขาวใหญ่มาก แต่มีขนาดผลที่เล็กกว่า ผลมีความสูง ประมาณ 15 - 20 เซนติเมตร

ลักษณะผลมีจุกแต่ไม่เด่นชัด ภายในผล มีประมาณ 11-12 กลีบ ผนังกลีบสีขาว ตัวกุ้งใหญ่กว่าพันธุ์ขาวทองดี เนื้อกุ้งเป็นสีน้ำผึ้ง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย ให้ผลดก ในบางแหล่งหรือ บางฤดูกาล ส้มโอพันธุ์นี้จะไม่มีเมล็ด ราคาของส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้งจะใกล้เคียงกับพันธุ์ขาวทองดี


4. พันธุ์ขาวใหญ่
ปลูกมากที่สมุทรสงคราม นครปฐม สมุทรสาครและเชียงใหม่ เข้าใจว่าเป็นพันธุ์ที่มีกำเนิดมาจากเมล็ดของส้มโอพันธุ์ปัตตาเวีย หรืออาจมาจากส้มโอในประเทศจีน แต่ไม่พบหลักฐานหรือยังไม่มีผู้ยืนยันที่แน่นอน

ส้มโอในกลุ่มสายพันธุ์นี้ที่มีชื่อเป็นที่รู้จัก ได้แก่ พันธุ์ขาวแตงกวา ปลูกมากที่จังหวัดชัยนาท พันธุ์ขาวหอมและพันธุ์ดำเนินเบอร์หนึ่ง เป็นพันธุ์ส้มโอที่มีชื่อเสียงและเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดสมุทรสงคราม  

ลักษณะโดยทั่วไป ผลมีขนาดใหญ่ กลม ค่อนข้างสูง เส้นผ่าศูนย์กลางผล ประมาณ 14-18 เซนติเมตร ถ้าหากดินมีความอุดมสมบูรณ์และมีการดูแลรักษาอย่างดี จะได้ผลขนาด ใหญ่น้ำหนักประมาณ 3-4 กิโลกรัม เปลือกค่อนข้างหนาประมาณ 1.5-2 เซนติเมตร เปลือกในสีขาว จำนวนกลีบในแต่ละผลประมาณ 14 กลีบ ผนังกลีบสีขาว เนื้อกุ้งสีขาวอมเหลือง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย รสชาติอร่อย จำนวนเมล็ดต่อผลมากถึง 94 เมล็ด น้ำหนักต่อเมล็ดประมาณ 40 กรัม ราคาใกล้เคียงกับพันธุ์ขาวทองดี


5. พันธุ์ขาวหอม
คาดว่ากลายพันธุ์มาจากเมล็ดส้มโอพันธุ์ขาวใหญ่ มีแหล่งปลูกมาก ที่อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม มีลักษณะเฉพาะที่เด่น คือ ผลที่เก็บทิ้งไว้จะมีกลิ่นหอม

ลักษณะโดยทั่วไป ผลมีขนาดปานกลาง เส้นผ่าศูนย์กลางผลประมาณ 12 - 16 เซนติเมตร ทรงผลกลม ส่วนของเปลือกมีสีเขียวอมเหลืองอ่อนเล็กน้อย ค่อนข้างบาง แม้จะเป็นต้นที่เพิ่งเริ่มให้ผลผลิตใหม่ ผิวเปลือก ผลละเอียด ต่อมน้ำมันมีขนาดเล็กละเอียด ไม่มีจุกและจีบ ที่ขั้วผล ปลายผลจะตัด ผนังหรือเยื่อหุ้มกลีบ มีสีขาว เนื้อกุ้งมีสีขาวอมเหลือง นิ่มไม่แฉะน้ำ รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย เป็นที่นิยมบริโภคมาก

ส้มโอพันธุ์นี้มีจุดอ่อน คือ ผลผลิตต่ำ อ่อนแอต่อโรคแคงเกอร์ และระยะเวลาการเก็บต้องได้เวลา พอดี คือ ประมาณ 9 เดือน จึงจะได้คุณภาพ จำนวนเมล็ดมีปานกลาง หรือบางผลมีเมล็ดน้อยจนถึง ไม่มีเมล็ดเลย


6. พันธุ์ขาวแป้น
ส้มโอพันธุ์นี้นิยมส่งออกขายต่างประเทศมาก มีการเรียกชื่อส้มโอพันธุ์ ขาวแป้นที่ปลูกในจังหวัดนนทบุรีว่า “ ขุนนนท์ ” ลักษณะโดยทั่วไป ผลมีขนาดปานกลาง เส้นผ่าศูนย์กลางบริเวณกลางผลประมาณ 12-15 เซนติเมตร ทรงผลมีรูปร่างกลมแป้น แต่ไม่แป้นเท่าพันธุ์ขาวทองดี ด้านขั้วผลไม่มีจุกและจีบ ฐานของผลมนราบหรือแบนเว้าเล็กน้อยผิวผลเรียบสีค่อนข้างเขียว แต่ถ้าห่อผลจะได้ผลสีอมเหลืองสวยงามมาก มีตุ่มน้ำมันค่อนข้างชัดเจนห่างกันพอประมาณ เปลือกค่อนข้างบาง มีความหนาประมาณ 2 เซนติเมตร ติดแน่นกับเนื้อผล เปลือกในมีสีขาว กุ้งค่อนข้างใหญ่ สีเหลืองอมขาว ตัวกุ้งมีน้ำมากและแยกออกจากกันได้ง่าย ภายในผลมีจำนวนกลีบประมาณ 13 กลีบ เยื่อหุ้มกลีบ สีขาวหนาและเหนียว เนื้อกุ้งแยกออกจากเยื่อหุ้มกลีบได้ง่ายเช่นกัน รสหวาน อมเปรี้ยวออกขมเล็กน้อย รสชาติสู้พันธุ์ขาวทองดีไม่ได้ ไม่เป็นที่ชื่นชอบของคนไทย แต่เป็น ที่นิยมของชาวต่างประเทศที่ชอบส้มรสออกเปรี้ยวเล็กน้อยใน
ลักษณะดังกล่าวนี้ เมล็ดพบเป็น จำนวนน้อยหรือไม่พบเลย โดยส่วนมากแล้วเมล็ดจะฝ่อ


7. พันธุ์ขาวแตงกวา
เป็นส้มโอที่เด่นดังประจำจังหวัดชัยนาท จะได้กล่าวถึงรายละเอียด ในลำดับต่อไป ซึ่งจะเป็นเรื่องของการปลูกส้มโอขาวแตงกวาจังหวัดชัยนาทโดยเฉพาะ


8. พันธุ์ท่าข่อย
มีผู้เข้าใจว่าส้มโอพันธุ์นี้กลายพันธุ์มาจากเมล็ดส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้ง ซึ่งเป็นส้มโอที่มีชื่อเสียงประจำจังหวัดพิจิตร มีเปลือกใน และเนื้อเป็นสีออกชมพู ตัวกุ้งยาวใส เปลือกมีกลิ่นหอมฉุนมีการนำเปลือกในส้มโอมาแปรรูปเป็นส้มโอแก้วสี่รส ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์แปรรูป จากเปลือกส้มโอที่มีชื่อเสียงของจังหวัดพิจิตร ลักษณะโดยทั่วไป ผลมีรูปทรงกลมสูง ด้านขั้วผลมีจีบเล็กน้อย ขนาดผลโตปานกลาง เส้นผ่าศูนย์กลางผลประมาณ 15 - 18 เซนติเมตร ผนังกลีบสีชมพู เนื้อกุ้งสีชมพูอ่อน ฉ่ำน้ำ รสหวานอมเปรี้ยว เมล็ดมีจำนวนน้อยหรือเมล็ดลีบ บางผลไม่มีเมล็ด ราคาไม่สูงเหมือนส้มโอพันธุ์อื่น ๆ ที่กล่าวมา


9. พันธุ์ปัตตาเวีย
เป็นส้มโอพันธุ์พื้นเมืองของทางภาคใต้ไม่พบในภาคอื่น จากชื่อพันธุ์ฟังดูแล้วคล้ายกับมีถิ่นกำเนิดในชวาแต่จากที่ได้มีผู้สำรวจในประเทศอินโดนีเซียตามเกาะใหญ่ ๆ เช่น สุมาตรา ชวา มาดูรา บาหลี บอร์เนียว หรือคาลิมันตัน พบว่า ไม่ปรากฏชื่อพันธุ์ส้มโอ ที่มีชื่อว่าปัตตาเวีย แม้ในเอกสารประเทศอินโดนีเซียรวมทั้งในกรุงจาการ์ต้า ซึ่งแต่เดิมชื่อว่า ปัตตาเวีย ลักษณะโดยทั่วไป ผลมีขนาดใหญ่ปานกลาง เนื้อและเปลือกในมีสีขาว ลักษณะของเนื้อสวยมากแต่มักกระด้าง คือ เนื้อแข็งร่วน รสจืดชืด ซึ่งอาจเป็นลักษณะประจำพันธุ์หรือเพาะปลูกกันอย่างขาดการดูแลเอาใจใส่ในการให้ปุ๋ยหรืออาจมาจากเหตุผลทั้งสองประการ เมื่อได้พิจารณาลักษณะผลแล้วกล่าวกันว่าใกล้เคียงกับส้มโอพันธุ์ขาวใหญ่ที่สุด


10. พันธุ์ทับทิม
ส้มโอพันธุ์นี้ผลมีขนาดโตปานกลาง ค่อนข้างใหญ่ เส้นผ่าศูนย์กลางผล ประมาณ 17 เซนติเมตร น้ำหนักต่อผลเฉลี่ย 1 กิโลกรัม ภายในผลมีกลีบประมาณ 17 กลีบ ผนังกลีบมี สีชมพูเข้มเกือบแดง เนื้อมีสีแดงยิ่งกว่าส้มโอพันธุ์ใด ๆ สีแดงสดคล้ายทับทิมสวยงามมาก รสชาติจะมีความเปรี้ยวมากกว่าส้มโอพันธุ์อื่น ๆ เมื่อแก่จัดความเปรี้ยวจะลดลงบ้าง นิยมใช้แต่งจานผลไม้ในโรงแรมและภัตตาคารใหญ่ ๆ เพราะสีสันที่สวยงาม และรสชาติเป็นที่นิยมสำหรับชาวต่างประเทศอีกด้วย เมล็ดมีจำนวนมาก ถึง 12 9 เมล็ดในแต่ละผล น้ำหนักต่อเมล็ดประมาณ 43 กรัม


11. พันธุ์มรกต
ส้มโอพันธุ์นี้มีทรงผลกลม คล้ายกับส้มโอพันธุ์ขาวทองดี เปลือกหนา ขนาดผล ปานกลางค่อนข้างเล็ก เส้นผ่าศูนย์กลางบริเวณกลางผลประมาณ 13.66 เซนติเมตร ภายในผลมีจำนวนกลีบ ประมาณ 16 กลีบ ผนังกลีบ และเนื้อมีสีชมพูอ่อนแต่เข้มกว่าพันธุ์ขาวทองดี ตัวกุ้งมีสีชมพูเรื่อ ๆ รสชาติดีมาก มีเมล็ดจำนวนมาก

12. พันธุ์ขาวจีบ
ลักษณะของผลมีรูปร่างกลมสูง เห็นรอยจีบชัดเจน ขนาดของจุกเล็กกว่าพันธุ์ ขาวพวง ขนาดของผลปานกลางค่อนข้างเล็ก เส้นผ่าศูนย์กลาง
บริเวณกลางผลประมาณ 13.40 เซนติเมตร เปลือกหนา ภายในผลมีจำนวนกลีบประมาณ 14 กลีบ ผนังกลีบมีสีขาว ตัวกุ้งมีสีเหลืองอมขาว รสชาติดี เมล็ดมีจำนวนน้อยมาก

13. พันธุ์หอมหาดใหญ่
ปลูกมากที่อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ผลมีขนาดปานกลาง เส้นผ่าศูนย์กลางผลประมาณ 15 เซนติเมตร ผลมีรูปทรงกลมสูงเล็กน้อย คล้ายพันธุ์ขาวหอมผนังกลีบ มีสีขาวอมชมพูอ่อน เนื้อมีสีแดงทับทิมหรือชมพูเข้มถึงแดง ภายในผลมีจำนวนกลีบประมาณ 13-15 กลีบ เนื้อกุ้งฉ่ำน้ำแต่แห้ง รสหวานอมเปรี้ยว ความหวานประมาณ 13.4 องศา บริกซ์ น้ำหนักผลโดยเฉลี่ย 1-1.5 กิโลกรัม ต้นส้มโอที่เริ่มให้ผลผลิตใหม่ ๆ ผลจะมีเปลือกหนา ถ้าแก่ต้นผลส้มโอจะมีเปลือกบาง เห็นต่อมน้ำมันชัดเจน ราคาดีและมีการส่งออกไปขายประเทศสิงคโปร์ และมาเลเซีย

ส้มโอเป็นพืชพื้นเมืองที่นิยมปลูกกันมาช้านานในทุกภาคของประเทศไทย ในระยะแรก ๆ ของการปลูกส้มโอมักจะนิยมปลูกด้วยเมล็ดตามสวนหลังบ้าน ส้มโอชนิดเดียวกันหรือพันธุ์ เดียวกันเมื่อถูกนำไปปลูกในแต่ละท้องถิ่นที่มีสภาพแวดล้อมต่างกัน อาจได้ส้มโอที่มีลักษณะ แตกต่างไปจากพันธุ์เดิม เป็นพันธุ์ใหม่ ๆ เกิดขึ้นจากการนำ เมล็ดไปปลูกขยายพันธุ์ การเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีทำให้มีการตั้งชื่อขึ้นมาใหม่ โดยเฉพาะที่มีลักษณะแตกต่างจากพันธุ์เดียวกันในถิ่นเดิม และจะเห็นว่าการตั้งชื่อพันธุ์ส้มโอนั้น บางครั้งชื่อก็ไม่ตรงกับความเป็นจริง  เช่น พันธุ์ที่มีคำ ว่าขาวนำหน้า แต่เนื้อกลับมีสีอื่น ได้แก่ พันธุ์ขาวทองดี มีสีชมพูอ่อน พันธุ์มรกตเนื้อควรจะมีสีเขียวแต่กลับมีสีชมพูเป็นต้นและกรณีส้มโอพันธุ์ท่าข่อยซึ่งเป็นส้มโอ ประจำจังหวัดพิจิตรนั้น บางคนเชื่อว่าคือส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้งซึ่งนำไปปลูกที่บ้านท่าข่อย ตำบล เมืองเก่า อำเภอเมือง จังหวัดพิจิตร ซึ่งมีลักษณะแตกต่างไปจากพันธุ์เดิมเป็นพันธุ์ใหม่ ที่เกิดขึ้น และจากเหตุผลดังได้กล่าวมาข้างต้น จึงมีการแบ่งส้มโอตามสีของเนื้อผล (Color of flesh) เป็น 4 พวก คือ

1. พวกที่มีเนื้อผลสีครีมอ่อน ได้แก่ ส้มโอพันธุ์ขาวจีบ ขาวพวง ขาวใหญ่และขุนนนท์

2. พวกที่มีเนื้อผลสีครีมแก่ ได้แก่ ส้มโอพันธุ์ขาวหอม ขาวแตงกวาและขาวแป้น

3. พวกที่มีเนื้อผลสีชมพูอ่อน ได้แก่ ส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้ง ท่าข่อย ขาวทองดี ขาวพ้อม และมรกต