เศษพืช............... 1,000   กก.
มูลสัตว์............... 100-200 กก.
ปุ๋ยเคมี ............... 1-2 กก.
เชื้อจุลินทรีย์ตัวเร่ง ........ 1 ชุด

7. จะต้องมีอัตราส่วนระหว่างธาตุคาร์บอนต่อไนโตรเจนไม่มากกว่า 20 ต่อ 1

ปัจจุบันการเกษตรของโลก เพื่อผลิตอาหารให้แก่มนุษย์โดยตรง หรือเพื่อผลิตเป้นอาหารของสัตว์ แล้วเปลี่ยนเป็นอาหารของมนุษย์ต่อไ��� เป็นสิ่งที่เจริญก้าวหน้าไปมาก การปลูกพืชซึ่งเป็นอาหารหลักทั้งขอ���มนุษย์และสัตว์ในขณะนี้ใช้เทคโนโล���ีที่ทันสมัย ใช้ปัจจัยการผลิตต่างๆ เพื่อให้ได้ผลผลิตสูงสุด โดยอาจลืมปัจจัยหรือผลกระทบอื่นที่���ีต่อดินและสิ่งแวดล้อมตามมา ในอดีตการปลูกพืชต่าง ๆ เพื่อบริโภคมักใช้วิธีการทางธรรมชา���ิเข้ามาพิจารณา การใส่ปุ๋ยเคมี การใช้สารเร่งการเจริญเติบโตของพืช เช่น ฮอร์โมนต่าง ๆ ดูเหมือนจะไม่ค่อยได้รับความสนใจเท���าที่ควร ซึ่งอาจมีสาเหตุมาจาก ยังไม่ได้มีการศึกษากันอย่างจริงจั���

ระยะนี้ปุ๋ยอินทรีย์ต่าง ๆ เช่น ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก ปุ๋ยพืชสด และปุ๋ยชีวภาพบางชนิด เช่น การใช้เชื้อไรโซเบียม กับการปลูกถั่วเพื่อเพิ่มไนโตรเจนให้แก่ถั่วและดิน ได้มีการใช้กันอย่างแพร่หลายแล้ว การนำเอาน้ำปุ๋ยหมัก หรือน้ำที่ได้จากการหมักปุ๋ยอินทรีย์ เช่น จากปุ๋ยคอกใส่ให้แก่ดิน และพืช เช่น ผักต่าง ๆ ได้รับความนิยมจากชาวสวนผักโดยทั่วไป โดยที่ในขณะนั้น เกษตรกรอาจยังไม่ทราบว่าในน้ำปุ๋ยหมักที่ใช้นั้นมีสิ่งใดเป็นองค์ประก���บบ้าง เพียงแค่ถือปฏิบัติต่อ ๆ กันมา และสังเกตเห็นว่าเมื่อใช้แล้วทำให้พืชชงอกงามดี แข็งแรง

เมื่อการปฏิวัติเขียวได้ขยายอิทธิพลสู่ประเทศไทย การเพิ่มปริมาณผลผลิตเพื่อเลี้ยงประชากรของโลกและประเทศที่ด้อยพัฒนา ได้นำแนวปฏิบัติมาใช้กันมากขึ้น การใช้พันธุ์พืชใหม่ ๆ ที่ให้ผลผลิตสูง ซึ่งต้องกินปุ่ย ธาตุอาหาร และสารอาหารต่าง ๆ มากขึ้น เทคโนโลยีการผลิตพืชในระยะ 40-50 ปี มานี้ จึงมีการใช้ปุ๋ยเคมี ฮอร์โมนพืช และสารอาหารเสริมต่าง ๆ ซึ่งหาซื้อได้ง่าย มีผลทำให้ธุรกิจเคมีเกษตร เพื่อกระตุ้นให้การเกษตรของทั้งโลก และของประเทศไทยเองได้เจริญขึ้นมาก

ขณะเดียวกันเกษตรกรส่วนหนึ่งของไทย ก็ยังขาดเทคโนโลยีทางด้านนี้ ทำให้การใช้ไม่ถูกต้อง ผิดหลักการ บางโอกาสทำลายสิ่งแวดล้อมให้เสียหายไปด้วย ประกอบกับส่วนใหญ่ของสารเคมีต่าง ๆ ที่มีจำหน่ายในตลาดนั้น ต้องนำเข้าจากต่างประเทศ และมีราคาแพง ทำให้ต้นทุนสูง ประกอบกับเศรษฐกิจของไทย และเกษตรกรไทยก็ใช่ว่าจะสู้ดีนัก และถ้าพิจารณาให้ลึกแล้ว สารอินทรีย์ต่าง ๆ หลายชนิดที่มีประโยชน์ต่อดินและพืชที่ปลูก ก็ได้จากกระบวนการหมักสารอินทรีย์ โดยจุลินทรีย์ที่มีอยู่ตามธรรมชาติอยู่แล้ว ซึ่งอาจพอเพียงต่อการเร่งการเติบโตในธรรมชาติ แต่อาจไม่ทันใจผู้ผลิตหลายราย ประเทศของเรามีเศษเหลือของสารอินทรีย์สด ๆ อยู่มากมาย เช่น เศษพืชผัก ผลไม้ และเศษปลาต่าง ๆ สิ่งเหล่านี้หากผ่านกระบวนการหมักอย่าางถูกวิธีแล้ว สามารถนำมาใช้ในการปรับปรุงดิน และฉีดพ่นให้แก่พืชโดยตรงได้ วิธีการเหล่านี้นอกจากจะเป็นการนำของเหลือใช้มาใช้ประโยชน์แล้ว ยังเป็นการทำการเกษตรแบบทางเลือกทีมีต้นทุนการผลิตต่ำด้วย



ปุ๋ยน้ำหมัก
ปุ๋ยน้ำหมัก หมายถึง ปุ๋ยอินทรีย์ที่ได้จากการนำเอาสารอินนทรีย์ไปหมักในน้ำ ในระยะเวลาหนึ่ง จนสารอินทรีย์และสารอนินทรีย์ที่มีอยู่ถูกดึงออกมาจากเซลล์ สารเหล่านี้ประกอบไปด้วยธาตุอาหารพืช กรดอะมิโน กรดอินทรีย์ และฮอร์โมน พืชต่าง ๆ ในเซลล์ของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิด มีองค์ประกอบที่แตกต่างกัน ปุ๋ยน้ำหมักจากเศษพืช จึงแตกต่างจากผลไม้ แตกต่างจากเศษสัตว์ได้

การสกัดส่วนประกอบต่าง ๆ ซึ่งเป็นของเหลวออกจากเซลล์ของพืชและสัตว์ อาจทำได้หลายประการ ในทางชีวภาพนี้มี 2 วิธีการใหญ่ ๆ ที่ใช้สกัดส่วนประกอบที่เป็นของเหละภายในเซลล์ออกมาคือ

1. การใช้จุลินทรีย์เข้าย่อยสลาย มีจุลินทรีย์หลายชนิดในธรรมชาติที่สามารถย่อยสลายเซลล์พืช สัตว์ แล้วปลดปล่อยสารต่าง ๆ ออกมา
2. การทำให้สารละลายภายนอกเซลล์เข้มข้นมาก (hypertonic concentration) กรณีเช่นนี้จะเป็นการดึงเอาของเหลวภายในเซลล์ออกสู่ภายนอกเซลล์ และพาเอาสารประกอบออกมาด้วย (plasmolysis) ต้องใช้ความเข้มข้นที่พอเหมาะ เพราะถ้าเข้มข้นมากไป ส่วนประกอบของเซลล์อื่น ทั้งภายนอกและภายในเซลล์จะไม่ถูกย่อยสลาย เนื่องจากจุลินทรีย์ไม่สามารถเจริญเติบโต การย่อยสลายผนังเซลล์ เซลลูโลส โปรตีน และอื่น ๆ จึงเกิดขึ้นช้า สารอาหารที่จะเป็นประโยชน์ต่อพืชจึงเกิดขึ้นน้อย



ประโยชน์ของปุ๋ยน้ำหมัก
ปัจจุบันนี้ ปุ๋ยน้ำหมักอาจผลิตออกมาหลายรูปแบบ อาจมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปตามก���ะแสนิยม เช่น สารสกัดอินทรีย์ ปุ๋ยน้ำชีวภาพ ปุ๋ยอินทรีย์น้ำ สารสกัดชีวภาพ ปุ๋ยปลาหมัก น้ำสกัดชีวภาพ น้ำจากผลไม้หมัก (fermented fruit juice) น้ำหวานจากพืชหมัก (fermented plant juice) เป็นต้น

ในที่นี้จะขอเรียกชื่อรวม ๆ ว่า ปุ๋ยน้ำหมัก ส่วนประกอบภายในก็อาจแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับกรรมวิธีในการหมัก ระยะเวลาในการหมัก จุลินทรีย์ที่เกี่ยวข้อง และวัสดุที่ใช้หมัก แต่โดยภาพรวมแล้ว ในปุ๋ยน้ำหมักที่ผลิตขึ้นมาจะมีส่ว���ประกอบที่สำคัญดังนี้

1. ธาตุอาหารพืช (plant minerals) เช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม แคลเซียม แมกนีเซียม กำมะถัน เป็นต้น ชนิดและปริมาณของธาตุอาหารในปุ๋ยน้ำหมักจะแตกต่างกันออกไป ตามชนิดของวัสดุที่ใช้หมัก ถ้าเป็นเศษพืช หรือผลไม้ จะมีธาตุอาหารน้อยมาก ประโยชน์ที่พืชได้รับจึงอาจไม่ใช่กรณีนี้ การเติมปุ๋ยเล็กน้อยลงไปจะช่วยให้มีการย่อยสลายเร็วขึ้น และมีธาตุอาหารที่เป็นประโยชน์ต่อพืชมากขึ้น
2. กรดอะมิโน (amino acids) ปริมาณและชนิดของกรดอะมิโนในปุ๋ยน้ำหมักแตกต่างกันออกไป กรดอะมิโนเหล่านี้เป็นประโยชน์ต่อพืช กล่าวคือ พืชสามารถดูดซับและนำไปใช้ได้โดยตรงเป็นส่วนใหญ่ บางส่วนเป็นประโยชน์ต่อจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ในดิน ทำให้ดินมีชีวิตมากขึ้น
3. กรดอินทรีย์ (organic acids) ปริมาณและชนิดของกรดอินทรีย์ในปุ๋ยน้ำ้ำหมักจะแตกต่างกันไป พบทั้งกรดอินทรีย์ที่มีโมเลกุลใหญ่ เช่น กรดเบนซินอะซิติก (benzene acetic acid) กรดฮิวมิค กรดฟูลวิค และกรดอินทรีย์ที่มีโมเลกุลเล็ก ๆ เช่น กรดอะซิติก (acetic acid) และกรดฟอร์มิก (formic acid) เป็นต้น

นอกจากนี้แล้วในปุ๋ยน้ำหมักยังมีสรอินทรีย์ชนิดอื่น ๆ อยู่อีกหลายชนิด เช่น แอลกอฮอล์และฟีนอล ซึ่งมีขนาดของโมเลกุลตั้งแต่ขนาดเล็กจนถึงขนาดใหญ่ มีฮอร์โมนพืชอีกหลายชนิด เช่น ออกซิน จิบเบอเรลลิน และไคเนติน ในปริมาณที่แตกต่างกัน สารเหล่านี้ล้วนมีประโยชน์ต่อพืชทั้งสิ้น



หากกล่าวโดยรวมแล้วปุ๋ยน้ำหมักมีปร���โยชน์หลายประการดังนี้
1. เป็นการนำของเหลือทิ้งทางการเกษตรใ���้กลับคืนความเป็นประโยชน์ในการเกษ���ร สารอินทรีย์เหลือทิ้ง เช่น เศษปลา เศษผัก เศษผลไม้ หากปล่อยทิ้งไว้จะเน่าเสีย และไม่เกิดประโยชน์ใด ๆ
2. เป็นการช่วยกำจัดศัตรูพืชบางชนิดได��� เช่น การกำจัดหอยเชอรี่ โดยการนำมาหมักเป็นปุ่ยน้ำ
3. เป็นแหล่งอาหารของจุลินทรีย์ที่เป็���ประโยชน์ในดิน ปุ๋ยน้ำหมักดังกล่าว เมื่อตกลงสู่ดิน สารอินทรีย์ที่ละลายอยู่ในน้ำปุ๋ยจ���ถูกจุลินทรีย์กลุ่มเฮทเทอโรโทรพใช���ในการเจริญเติบโต เช่น Pseudomonas, Bacillus, Azotobacter เป็นต้น ทำให้มีกิจกรรมต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์ต่อความอุดมสมบูรณ์���องดิน เช่น การย่อยสลายสารอินทรีย์ การปลดปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ และการตรึงไนโตรเจน เป็นต้น
4. ให้ธาตุอาหารในรูปอนินทรีย์แก่จุลิ���ทรีย์ที่เป็นประโยชน์ต่อความอุดมส���บูรณ์ของดิน
5. ให้ธาตุอาหารอนินทรีย์แก่พืชทางใบ ปริมาณธาตุอาหารในปุ๋ยน้ำหมักแม้มี���ริมาณไม่มากนัก แต่สามารถถูกดูดซึมผ่านผิวใบพืชเข้���สู่ระบบท่อลำเลียง ซึ่งพืชสามารถนำไปใช้ได้รวดเร็ว ในปุ๋ยน้ำหมักนี้มีธาตุอาหารพืชครบ���ุกธาตุ เช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม ซึ่งเป็นธาตุอาหารหลักของพืช และยังมีธาตุอาหารรอง ได้แก่ แคลเซียม แมกนีเซียม กำมะถัน และธาตุอาหารเสริมจำนวนหนึ่ง ได้แก่ เหล็ก ทองแดง สังกะสี แมงกานีส โบรอน โมลิบดีนัม คลอรีน และนิกเกิลจำนวนหนึ่ง ซึ่งสามารถดูดซึมเข้าสู่ท่อลำเลียง���องพืช และเป็นประโยชน์ต่อพืชได้อย่างรวดเ���็ว
6. ส่งเสริมการเจริญเติบโตและการชอนไช���องรากพืช การส่งเสริมการเจริญเติบโตของเฮทเท���โรโทรพในดิน ส่งผลให้ดินโปร่ง มีการถ่ายเทอากาศดี เหมาะแก่การเจริญเติบโตของราก อีกทั้งส่วนของน้ำปุ๋ยที่ตกลงสู่ดิ��� บางส่วนมีสารอินทรีย์บางชนิดกระตุ้���การเจริญเติบโตของราก เช่น กรดอะมิโน กรดอินทรีย์ วิตามิน และจิบเบอเรลลิน เป็นต้น
7. สารอินทรีย์บางชนิดที่มีขนาดของโมเ���กุลไม่ใหญ่นัก เช่น กรดอะมิโน กรดอินทรีย์ และแอลกอฮอล์บางชนิด พืชสามารถดูดกินเมื่อสัมผัสกับใบ และสามารถซึมผ่านเข้าสู่ใบได้ นอกจากนี้แล้วกลุ่มวิตามินและฮอร์โ���นพืชบางชนิดที่ละลายอยู่ในน้ำปุ๋ย ในระดับที่มีเพียงเล็กน้อย ก็สามารถเป็นประโยชน์ และส่งเสริมการเจริญเติบโตให้แก่พื���ที่ปลูกได้

จะเห็นได้ว่า ปุ๋ยน้ำหมักจะมีประโยชน์ต่อทั้งการ���รับปรุงสภาพทางเคมี กายภาพ และชีวภาพของดิน ซึ่งจะส่งเสริมการเจริญเติบโตต่อพื��� ทั้งโดยตรงและโดยอ้อม ขณะเดียวกันพืชก็สามารถใช้สารอินทร���ย์และอนินทรีย์จากสารละลายปุ๋ยน้ำ���มักได้โดยตรงด้วย



ที่มา  :  ศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าวนครสวรรค์

หน้าถัดไป (2/2)