* เป็นไม้ผลยืนต้นขนาดปานกลางถึงใหญ่อายุยืนนับร้อยปี มีทั้งสายพันธุ์ที่เหมาะสำหรับปลูกในเขตภาคเหนือ (อากาศเย็น)ชอบดินร่วนปนราย และภาคอื่น (อากาศภาคกลาง)ชอบดินดำร่วนทนแล้งแต่ไม่ทนต่อสภาพน้ำท่วมขังค้าง เจริญเติบโตช้าแต่สม่ำเสมอ มีระบบรากลึกและจำนวนมาก มีใบและกิ่งแขนงจำนวนมากจนทรงพุ่มทึบ เป็นไม้ไม่ผลัดใบ                

    * เป็นไม้ผลอ่อนไหวต่อปริมาณสารอาหารที่สะสมในต้นเป็นอย่างมาก ถ้าปีใดหรือปีผ่านมาต้นไม่สมบูรณ์อย่างแท้จริงจะไม่ออกดอกติดผลในปีปัจจุบัน บางครั้งออกดอกติดผลเว้นปีหรือเว้น 2-3 ปี ถ้าต้องการให้ลิ้นจี่ออกดอกติดผลทุกปี จะต้องพิถีพิถันในการปฏิบัติบำรุงตามขั้นตอนทุกขั้นตอนอย่างเคร่งครัดต่อเนื่อง โดยเฉพาะมาตรการบำรุงแบบให้มีสารอาหารกินตลอด 24 ชม.ต่อเนื่งติดต่อกันตั้งเริ่มยืนต้นได้ (ระยะกล้า) จนถึงระยะให้ผลผลิตแล้ว               

    * ในช่อดอกเดียวกัน ดอกตัวผู้. ดอกกระเทยทำหน้าที่ดอกตัวผู้. และดอกกระเทยทำหน้าที่ดอกตัวเมีย. แยกกันคนละดอกโดยดอกตัวผู้อยู่โคนก้านเกิดก่อนและบานก่อน  ตามด้วยดอกกระเทยทำหน้าที่ดอกตัวเมียอยู่กลางช่อเกิดแล้วบานลำดับต่อมา ส่วนดอกกระเทยทำหน้าที่ดอกตัวผู้อยู่ปลายช่อนั้นเกิดแล้วบานเป็นลำดับสุดท้าย ซึ่งดอกที่จะพัฒนาเป็นผลได้คือ ดอกกระเทยทำหน้าที่ดอกตัวเมีย               
      การที่ดอกบานและพร้อมผสมไม่พร้อมกันเช่นนี้ เป็นเหตุให้ลิ้นจี่ติดผลค่อนข้างน้อยเมื่อเปรียบเทียบกับปริมาณดอกที่ออกมา แนวทางแก้ไข คือ นอกจากต้องบำรุงดอกด้วยฮอร์โมน เอ็นเอเอ.แล้วยังต้องอาศัยแมลงเข้ามาช่วยผสมเกสรและสายลมช่วยถ่ายละอองเกสรอีกด้วย
      
ดอกทุกประเภทมีอายุพร้อมรับการผสมเพียง 3-4 วันเท่านั้น จึงเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ลิ้นจี่ติดผลได้น้อย นอกจากนั้นยังต้องพิจาณาความสมบูรณ์ของต้น สภาพอากาศ และสภาพแวดล้อมอื่นๆอีกด้วย                     

    * ออกดอกติดผลปีละ 1 รุ่น ปัจจุบันยังไม่มีสารหรือฮอร์โมนใดๆบังคับให้ออกนอกฤดูได้และยังไม่พบสายพันธุ์ทะวาย               

    * ผลที่เกิดจากการผสมด้วยเกสรที่ไม่สมบูรณ์จะเป็นผลไม่สมบูรณ์ด้วย เรียกว่า  กระเทย เป็นผลขนาดเล็ก ไม่มีเมล็ดหรือเมล็ดเล็กมาก เนื้อแน่น แต่รสชาติและกลิ่นไม่ดี
               
    * ต้นที่สมบูรณ์มากๆมักมีดอกกระเทยและดอกตัวเมียมาก ซึ่งจะส่งผลให้ได้จำนวนผลมากขึ้นส่วนต้นที่ไม่สมบูรณ์มักมีดอกตัวผู้มากจึงทำให้ได้จำนวนผลน้อยตามไปด้วย
                
    * ระยะผลกลางถึงผลแก่ใกล้เก็บเกี่ยว ถ้าขาดธาตุรอง/ธาตุเสริม หรือได้รับธาตุอาหารไม่สมดุลเปลือกของผลจะมีสีไม่จัด บางส่วนสีซีด รสและกลิ่นไม่ดี เป็นผลที่ไม่มีคุณภาพ
               
    * ปกติออกดอกตามซอกใบปลายกิ่ง แต่ต้นสมบูรณ์เต็มที่สามารถออกดอกแล้วติดเป็นผลขนาดใหญ่ที่ใต้ท้องกิ่งแก่หรือแม้แต่ที่ลำต้นได้
                                 
    * การบำรุงลิ้นจี่ให้มีความสมบูรณ์อย่างแท้จริง ต้นจะต้องผ่านการแตกใบอ่อนปีละ 4 ชุด คือ ช่วงหน้าฝน 2 ชุด หน้าแล้ง 1 ชุด และช่วงปลายฝนต่อหนาวอีก 1 ชุด
                 
    * เพื่อให้ได้ใบอ่อนแต่ละชุดจำนวนมากๆ และออกพร้อมกันทั้งต้นจำเป็นต้องบำรุงด้วยสูตรเรียกใบอ่อนสม่ำเสมอ กรณีต้องการให้ลิ้นจี่แตกใบอ่อนในหน้าแล้งได้ก็จะต้องมีน้ำให้อย่างเพียงพอ
                
    * ลิ้นจี่เขตภาคกลางออกดอกช่วงเดือน ธ.ค.-ม.ค. พร้อมกันทุกสายพันธุ์ ส่วนลิ้นจี่ภาคเหนือออกดอกตั้งแต่ ธ.ค.-เม.ย. โดยพันธุ์เบาออกดอกก่อน ส่วนพันธุ์หนักออกทีหลังลิ้นจี่ ทั้งภาคกลางและภาคเหนือมีอายุตั้งแต่ออกดอกถึงเก็บเกี่ยว 4 เดือนเหมือนกัน
                
   * ข้อเปรียบเทียบที่น่าสังเกตอย่างหนึ่ง คือ ลิ้นจี่ภาคเหนือออกดอกติดผลทุกปี ส่วนจะออกมากหรือออกน้อยอยู่ที่การบำรุงและความสมบูรณ์ของต้น แต่ลิ้นจี่ภาคกลางออกดอกติดผลปีเว้นปี บางทีเว้นสอง-สามปีก็ยังเคย ทั้งๆที่บำรุงอย่างดี สภาพต้นสมบูรณ์เห็นชัด
                
      คำตอบ คือ สวนลิ้นจี่ภาคเหนือเป็นสวนยกร่องแห้งหรือพื้นราบบนที่ลาดเอียง ทำให้ควบคุมปริมาณน้ำใต้ดินโคนต้นได้ โดยเฉพาะการปรับ ซี/เอ็น เรโช.ก่อนการเปิดตาออกดอก แต่สวนลิ้นจี่ภาคกลางเป็นสวนยกร่องน้ำหล่อ มีน้ำในร่องตลอดเวลา แม้จะไม่มีน้ำในร่องแต่ดินเป็นดินเหนียวยังอุ้มน้ำไว้จำนวนมากได้ ทำให้ไม่สามารถควบคุมปริมาณใต้ดินโคนต้นได้                
      
ธรรมชาติลิ้นจี่ก่อนออกดอกจำเป็นต้องมีอัตราส่วนระหว่าง ซี.(คาร์บอน)กับ
เอ็น.(ไนโตรเจน)ห่างกันมากๆ มากกว่าไม้ผลทั่วๆไป การมีน้ำในร่องจึงทำให้ต้นได้รับ เอ็น.ตลอดเวลา แม้ว่าจะได้ให้สารอาหารกลุ่ม ซี. ทั้งทางรากและทางใบอย่างต่อเนื่องแล้วก็ไม่สามารถทำให้ปริมาณ ซี.มากกว่าปริมาณ เอ็น.ได้......อัตราส่วนระหว่าง ซี.กับ เอ็น. ต่อการออกดอกของไม้ผล คือ
              
      ถ้า ซี.เท่ากับ เอ็น.เปิดตาดอกแล้ว ออกทั้งใบและดอก หรือออกใบอย่างเดียว
      ถ้า ซี.มากกว่า เอ็น.เปิดตาดอกแล้ว ออกดอก  ไม่ออกใบ      
      ถ้า ซี.น้อยกว่า เอ็น.เปิดตาดอกแล้ว ออกใบ  ไม่ออกดอก
                  
    * ต้นที่ได้สะสมอาหารเพื่อการออกดอกไว้ไม่น้อยกว่า 6 เดือนก่อนปรับ ซี/เอ็น เรโช.แล้วเปิดตาดอกจะมีโอกาสออกดอกติดผลแน่นอนกว่าต้นที่ได้สะสมอาหารเพื่อการออกดอกช่วงสั้นๆ และนี่คือสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ลิ้นจี่เว้นปีไม่ออกดอกติดผล
                
    * ระยะพัฒนาการของลิ้นจี่ใน 1 รอบปีให้ผลผลิต  ดังนี้
                     
      แตกใบอ่อนครั้งที่ 1   ใช้เวลา  60 วัน (มิ.ย.-ส.ค.)
      แตกใบอ่อนครั้งที่ 2   ใช้เวลา  60 วัน (ก.ย.-ต.ค.)
      แตกใบอ่อนครั้งที่ 3   ใช้เวลา  60 วัน (พ.ย.-ธ.ค.)
      แทงช่อดอก        ใช้เวลา  60 วัน (ธ.ค.-ก.พ.)
      ผลอ่อน-เก็บเกี่ยว    ใช้เวลา  90  วัน               

    * การห่อผลลิ้นจี่ควรห่อด้วยถุงพลาสติกใสเพื่อให้แสงส่องถึงผลจะทำให้ผิวสวยสดใสดีกว่าการห่อด้วยถุงกระดาษทึบแสง และเริ่มห่อเมื่อสีเปลือกเปลี่ยนจากสีเขียวเป็นสีแดงเรื่อๆ
               
    * การแก่ของผลในต้นเดียวกันมักไม่พร้อมกัน ต้องทยอยเก็บ 20-25 วันจึงจะหมดทั้งต้น
                
    * ลิ้นจี่เป็นพืชที่มีการออกดอกติดผลที่ปลายยอดที่เจริญเติบโตเต็มที่ ตายอดต้องผ่านการ พักตัวระยะหนึ่งจึงจะมีการพัฒนาเป็นตาดอกเมื่อกระทบอากาศเย็นในฤดูหนาว(ประมาณ 15 องศาเซลเซียสนานติดต่อกันประมาณ 2 สัปดาห์)ผลการวิจัย เรื่อง ธาตุอาหารพืชในลิ้นจี่ พบว่า ธาตุอาหารส่วนใหญ่จะอยู่ที่ใบลิ้นจี่มากกว่าส่วนอื่น ซึ่งเป็นไปได้ว่า กิ่งที่ปลายยอดและใบจะเป็นแหล่งสะสมอาหารสำหรับการเจริญของช่อดอกและผลลิ้นจี่ ทั้งนี้ ปริมาณธาตุอาหารพืชที่ลิ้นจี่ใช้เพื่อการเจริญเติบโตทางกิ่งก้านสาขา (สร้างช่อใบใหม่) และปริมาณธาตุอาหารพืชที่ลิ้นจี่ใช้เพื่อการสร้างผล เป็นดังนี้ 

      - ปริมาณธาตุอาหารที่ลิ้นจี่ต้องการใช้ในการเจริญเติบโตของใบ 1 ชุด(1 ช่อใบ)ไนโตรเจน 151.2 มิลลิกรัม  ฟอสฟอรัส 15.2 มิลลิกรัม โพแทสเซียม 98.9 มิลลิกรัม เมื่อพิจารณาในรูปสัดส่วนของปุ๋ย N : P2O5 : K2O จะมีค่าประมาณ 4:1:3
      - ปริมาณธาตุอาหารที่ลิ้นจี่ต้องการใช้ในการเจริญเติบโตของผล 1 ใบ น้ำหนัก 1 กิโลกรัมไนโตรเจน 2.37 มิลลิกรัม  ฟอสฟอรัส 0.32 มิลลิกรัม โพแทสเซียม 2.53 มิลลิกรัม 
      เมื่อพิจารณาในรูปสัดส่วนของปุ๋ย N:P2O5:K2O จะมีค่าประมาณ 3:1:4 

                 
      ระยะปลูก                
    - ระยะปกติ  8 X 8 ม. หรือ 10 X 10 ม.               
    - ระยะชิด   4 X 6 ม. หรือ  6 X 6 ม.
                                 
      เตรียมดินและอินทรีย์วัตถุ                 
    - ใส่ปุ๋ยคอก (มูลวัวเนื้อ/นม + มูลไก่ไข่/เนื้อ/นกกระทา...แห้งเก่าข้ามปี)ปีละ 2 ครั้ง
    - ให้ยิบซั่มธรรมชาติ  ปีละ 2 ครั้ง                
    - ให้กระดูกป่น  ปีละ 1 ครั้ง                 
    - คลุมโคนต้นด้วยเศษพืชแห้งหนาๆเต็มพื้นที่บริเวณทรงพุ่ม  ล้ำออกไปถึงนอกเขตทรงพุ่ม
    - ให้ปุ๋ยน้ำชีวภาพสูตรระเบิดเถิดเทิงหรือจุลินทรีย์ 1-2 เดือน/ครั้ง
                
      หมายเหตุ :               
    - การฝังซากสัตว์ เช่น หอยเชอรี่ ปลาสด เป็นชิ้นเท่าลูกมะนาวหรือบดละเอียด ที่ชายเขตทรงพุ่ม 4-5 หลุม/ต้นทรงพุ่ม 3-5 ม. ฝังปีเว้นปี เพื่อให้ต้นมีสารอาหารกินตลอด 24 ชม. ต่อเนื่องหลายๆปีจะทำให้ต้นมีความสมบูรณ์สูงพร้อมต่อการบำรุงทุกขั้นตอน                 
    - ให้ปุ๋ยน้ำชีวภาพ (ทางใบ-ทางราก) บ่อยเกินไปจะทำให้ต้นหยุดการเจริญเติบโต ไม่แตกใบอ่อน  ผลหยุดขยายขนาดแล้วกลายเป็นผลแก่ การให้ทางใบอาจเป็นแหล่งอาศัยและแพร่ระบาดของเชื้อราได้                  
    - ฮอร์โมนธรรมชาติและฮอร์โมนวิทยาศาสตร์จะให้ประสิทธิภาพเต็มร้อยก็ต่อเมื่อ ต้นมีสภาพความสมบูรณ์สูง                

      เตรียมต้น                
      ตัดแต่งกิ่ง :               
      ลิ้นจี่อายุต้น 5 ปีขึ้นไปควรตัดแต่งกิ่ง 2 ครั้งๆ แรกตัดแต่งหลังจากเก็บเกี่ยวผลผลิตเสร็จตัดแต่งครั้งที่ 2 หลังสิ้นฤดูฝน การตัดแต่งครั้งแรกควรตัดออก 20-25% ของจำนวนรอบทรงพุ่ม ส่วนกิ่งในทรงพุ่มหรือกิ่งที่ไม่เหมาะสมต่อการออกดอก ได้แก่ กิ่งกระโดง กิ่งในทรงพุ่ม กิ่งคดงอ กิ่งชี้ลง กิ่งไขว้ กิ่งหางหนู กิ่งเป็นโรค กิ่งมุมแคบ และกิ่งแห้งตาย ให้ตัดออกทั้งหมด  หลังจากตัดแต่งกิ่งครั้งแรกแล้ว ระหว่างรอจนกว่าจะถึงปลายฤดูฝนจะมีกิ่งแตกใหม่ออกมาอีกเป็นระยะๆทั่วทรงพุ่ม  ให้เก็บกิ่งด้านนอกทรงพุ่มไว้ก่อนเพื่อใช้เป็นใบสังเคราะห์อาหาร ส่วนกิ่งในทรงพุ่มให้หมั่นตัดออกตั้งแต่ยังเป็นยอดอ่อนเพื่อให้ทรงพุ่มโปร่ง ไม่เป็นแหล่งสะสมโรคและแมลง
                
      การตัดแต่งกิ่งครั้งที่ 2 ให้พิจารณาตัดแต่งกิ่งบริเวณชายพุ่มออกบางส่วนประมาณ 10% ของจำนวนกิ่งทั่วทรงพุ่ม ลิ้นจี่จะออกดอกจากกิ่งย่อยและกิ่งแขนงซึ่งเกิดจากกิ่งประธานที่ทำมุมมากกว่า 45 องศากับลำต้นเสมอ การตัดยอดกิ่งประธาน (ผ่ากบาล) ณ ความสูงต้นตามต้องการ นอกจากช่วยทำให้แสงแดดผ่านจากยอดเข้าสู่ภายในทรงพุ่มได้อย่างทั่วถึงแล้วแสงแดดที่ร้อนยังช่วยกำจัดเชื้อราได้เป็นอย่างดี และเพื่อควบคุมขนาดความสูงทรงพุ่มอีกด้วย ลักษณะทรงพุ่มที่ดีควรมีใบด้านนอกทึบแต่ภายในรงพุ่มต้องโปร่ง                
      ตัดแต่งราก :               
    - ลิ้นจี่ต้นอายุยังน้อยไม่ควรตัดแต่งราก แต่ถ้าต้องการสร้างรากใหม่ให้มีประสิทธิภาพในการหาอาหารดียิ่งขึ้นใช้วิธีล่อรากด้วยการพูนโคนต้นด้วยดิน 3 ส่วนกับอินทรีย์วัตถุ 1 ส่วน
    - ต้นอายุหลายปี  ระบบรากเก่าและแก่มาก  ให้พิจารณาตัดแต่งรากส่วนปลายออก 1 ใน 4 ด้วยการพรวนดินรอบทรงพุ่มลึก 10-15 ซม. หลังจากให้ฮอร์โมนบำรุงรากไปแล้วต้นจะแตกรากใหม่จำนวนมากขึ้นและมีประสิทธิภาพในการดูดซับสารอาหารได้ดีกว่าเดิม

หน้าถัดไป (2/7)