เขียนโดย ดา
|
 การงอกของเมล็ดเป็นกระบวนการที่สำคัญที่สุดของเมล็ด ทั้งในการดำรงเผ่าพันธุ์ตามธรรมชาติของพืชเอง และการเพาะปลูกพืชของมนุษย์ แม้การขยายพันธุ์ของพืชอาจจะมีทั้งการอาศัยเพศและไม่อาศัยเพศ แต่ส่วนใหญ่เป็นการอาศัยเพศหรือโดยเมล็ดซึ่งจะต้องมีการงอก นอกจากนี้อุตสาหกรรมบางอย่างซึ่งไม่ใช่การเพาะปลูก เช่น การผลิตเบียร์และการเพาะถั่วงอก ก็ต้องอาศัยการงอกของเมล็ดเป็นสำคัญ
ขั้นตอนการงอกของเมล็ดเป็นอย่างไร ?
Copeland (1976) ได้บรรยายขั้นตอนการงอกของเมล็ดว่า เริ่มต้นจากการที่เมล็ดดูดน้ำผ่านทางเปลือกหุ้มเข้าสู่ส่วนต่างๆ ภายในเมล็ด น้ำทำให้เซลล์เต่งและเมล็ดพองโตขึ้น และน้ำกระตุ้นให้เอ็นไซม์ทำงานทั้งในการย่อยสลายอาหาร การเคลื่อนย้ายอาหารสู่จุดเจริญและการควบคุมให้เกิดกระบวนการทางเคมีในการสังเคราะห์สารประกอบที่จำเป็น หลังจากที่เอ็นไซม์ต่างๆ เริ่มทำงาน แกนต้นอ่อนก็เริ่มมีขนาดโตขึ้น อันเนื่องจากการแบ่งตัวหรือยืดตัวของเซลล์ ต้นอ่อนที่ขยายตัวโตขึ้นทำให้เปลือกหุ้มเมล็ดแตกออกและเปิดโอกาสให้จุดเจริญยื่นออกมา ซึ่งโดยปกติแล้วรากอ่อนจะเป็นส่วนที่งอกออกมาก่อนยอดอ่อน ขณะที่เมล็ดกำลังเริ่มงอกนั้น ต้นอ่อนจะค่อยๆ โตขึ้น ขณะที่อาหารสะสมก็ค่อยๆ ร่อยหรอลงไป ต้นกล้าจะเริ่มตั้งตัวเมื่อมันเริ่มดูดน้ำและสังเคราะห์แสง ซึ่งในช่วงแรก แม้ต้นกล้าจะสร้างอาหารเองได้ แต่ก็ยังอาศัยอาหารสะสมที่อยู่ในเมล็ด จนกระทั่งรากได้ยึดกับดิน และสามารถสร้างอาหารเองได้โดยไม่ต้องอาศัยอาหารสะสมอีกต่อไป กระบวนการงอกจึงถือว่าเสร็จสมบูรณ์
ปัจจัยที่จำเป็นสำหรับการงอกของเมล็ดมีอะไรบ้าง ?
การที่เมล็ดพืชจะงอกได้นั้น นอกจากจะต้องเป็นเมล็ดที่มีชีวิต (และพ้นระยะการพักตัว) จะต้องมีปัจจัยภายนอก ดังนี้ คือ
1. ความชื้น
2. อุณหภูมิที่เหมาะสม
3. ออกซิเจน
4. แสง (สำหรับเมล็ดพืชบางชนิด)
เมล็ดต้องการความชื้นมากเพียงไรจึงจะงอกได้ ?
ความชื้นเป็นสิ่งจำเป็นลำดับแรกสำหรับการงอกของเมล็ด เมล็ดจะต้องดูดน้ำเข้าไปจนมีความชื้นในเมล็ดระดับหนึ่งก่อน จึงจะเริ่มงอกได้ ปริมาณความชื้นที่จะทำให้เมล็ดเริ่มงอกได้นี้แตกต่างกันไปตามชนิดของพืช เช่น 52% สำหรับเมล็ดข้าวโพด 50% สำหรับเมล็ดถั่วเหลือง 32% สำหรับเมล็ดละหุ่ง และ 34% สำหรับข้าวโอต (Burch and Delouche, 1959)
น้ำที่มากเกินไปมีผลเสียต่อการงอกหรือไม่ ?
การนำเมล็ดไปแช่น้ำก่อนปลูกอาจจะทำให้เมล็ดบางชนิดงอกได้ดีกว่าการนำไปปลูกหรือเพาะโดยตรง เพราะการแช่น้ำ ทำให้มีการดูดน้ำเร็วขึ้น และทำให้เมล็ดดังกล่าวงอกได้เร็วขึ้น ยิ่งกว่านี้เมล็ดพืชน้ำส่วนใหญ่จะงอกได้ดีเมื่อแช่อยู่ในน้ำเท่านั้น อย่างไรก็ตามสำหรับเมล็ดพืชบางชนิด เช่น พวกถั่วต่างๆ มักจะไม่ทนต่อการแช่น้ำ การที่เมล็ดจะงอกได้ดีจะต้องมีความชื้นที่พอเหมาะไม่น้อยเกินไปและไม่มากเกินไป ถ้ามีความชื้นน้อยเกินไปจะทำให้เมล็ดงอกช้า เปิดโอกาสให้ศัตรูเข้าทำลาย แต่หากมีความชื้นมากเกินไปจะทำให้เมล็ดขาดออกซิเจนและเน่าตาย
ออกซิเจนจำเป็นต่อการงอกของเมล็ดมากน้อยเพียงไร ?
การงอกของเมล็ดเป็นกระบวนการที่ต้องอาศัยพลังงานที่ได้จากการหายใจหรือเผาผลาญอาหาร ซึ่งในการนี้จะต้อง มีออกซิเจนอย่างเพียงพอ โดยทั่วไปแล้วเมล็ดส่วนใหญ่งอกได้ดีในอากาศปกติ คือ มีส่วนผสมของออกซิเจนประมาณ 20% คาร์บอนไดออกไซด์ 0.03% และไนโตรเจน ประมาณ 80% หากอากาศมีออกซิเจนน้อยลง หรือมีคาร์บอนไดออกไซด์มากขึ้น การงอกของเมล็ดจะไม่ดี อย่างไรก็ดีเมล็ดพืชบางอย่างสามารถงอกได้ในสภาพอากาศที่มีส่วนผสมของออกซิเจนน้อย เช่น เมล็ดข้าว ยิ่งกว่านั้นเมล็ดพืชบางชนิดงอกได้ดีขึ้นในสภาพที่มีออกซิเจนต่ำ เช่น หญ้าแพรก (Cynodon dactylon) และบางชนิดงอกได้ดีขึ้นในสภาพที่มีออกซิเจนสูงกว่าในอากาศธรรมดา เช่น เมล็ดแครอท เป็นต้น (Mayer and Poljakoff – Mayber, 1963 และ Copeland, 1976)
อุณหภูมิเท่าใดที่เมล็ดงอกได้ดีที่สุด ?
เมล็ดพืชแต่ละชนิดสามารถงอกได้ในสภาพที่มีอุณหภูมิต่ำมากจนถึงสูงมาก แต่จะงอกได้ดีในช่วงอุณหภูมิที่แคบกว่านั้น เช่น ข้าวโพด สามารถงอกได้ในอุณหภูมิต่ำสุด 8-10°C และสูงสุด 40-44°C แต่งอกได้ดีที่สุดในช่วง 32-35°C (Mayer and Poljakoff- Mayber, 1963) ส่วนเมล็ดพืชอื่นๆ ก็ดูได้จากตารางที่ 7
ตารางที่ 7 อุณหภูมิต่ำสุด สูงสุด และที่เหมาะสมสำหรับการงอกของเมล็ด
ชนิดพืช
|
อุณหภูมิ (°C)
|
ต่ำสุด
|
เหมาะสม
|
สูงสุด
|
ข้าว
|
10 – 12
|
30 – 37
|
40 – 42
|
ข้าวโพด
|
8 – 10
|
32 – 35
|
40 – 44
|
ข้าวสาลี
|
3 – 5
|
15 – 31
|
30 – 43
|
ข้าวบาร์เลย์
|
3 – 5
|
19 – 27
|
30 – 40
|
ข้าวไรย์
|
3 – 5
|
25 – 31
|
30 – 40
|
แคนตาลูป
|
16 – 19
|
30 – 40
|
45 – 50
|
มะเขือเทศ
|
20
|
20 – 35
|
35 – 45
|
ยาสูบ
|
10
|
24
|
30
|
ถั่วเหลือง
|
8
|
32
|
40
|
ที่มา : Delouche, undated-b
ดร.ประนอม ศรัยสวัสดิ์
ผู้อำนวยการสำนักส่งเสริมและจัดการสินค้าเกษตร กรมส่งเสริมการเกษตร |
